MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
Thiệt hại kinh tế do thiên tai khoảng 520 tỷ USD mỗi năm trên toàn cầu, trong đó thiệt hại do lũ lụt chiếm khoảng 80%; và hàng chục ngàn người chết do lũ lụt Thiệt hại về nhà ở và công trình xây dựng là yếu tố được quan tâm hàng đầu do ảnh hưởng đến người dân và an sinh xã hội. Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, khoảng 23 triệu người bị ảnh hưởng bởi lũ lụt trong năm 2019, trong đó trên 10 triệu người mất. Tại Việt Nam, thiệt hại kinh tế từ lũ lụt tại Việt Nam ước tính hàng tỷ USD mỗi năm, đặc biệt trong mùa mưa bão.
Cùng với sự phát triển kinh tế, vùng hạ du của các hồ chứa nước vừa và lớn trở thành nơi tập trung đông dân cư và các hoạt động kinh tế, tạo ra những thách thức nghiêm trọng về an toàn và khả năng ứng phó với ngập lụt. Theo quan điểm hiện đại về an toàn đập, an toàn đập không chỉ được hiểu đơn thuần là sự an toàn của công trình đập, mà còn phải xem xét an toàn trong mối quan hệ với các yếu tố thượng và hạ lưu, trong đó định lượng rủi ro của lũ lụt do xả lũ và sự cố đập từ hồ chứa tác động đối với hạ du không chỉ cung cấp cơ sở cho các biện pháp công trình nâng cao an toàn đập mà còn cho biện pháp quản lý nhằm giảm thiểu rủi ro lũ lụt.
Nguy cơ vỡ đập tiềm ẩn trong mỗi đợt mưa bão tại Việt Nam cũng là yếu tố cần được xem xét tới, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng hiện nay. Các tình huống xả lũ lớn, vỡ đập có thể dẫn đến hiện tượng lũ lụt đột ngột; dòng chảy từ hồ chứa có lưu lượng và lưu tốc lớn, tàn phá các công trình hạ tầng, đặc biệt là của người dân, đe dọa an toàn của cộng đồng hạ du. Do đó, việc đánh giá rủi ro do hồ chứa xả lũ lớn và vỡ đập, trong đó có xét đến tác động của vận tốc dòng chảy, là cần thiết để định lượng rủi ro, từ đó giảm thiểu các tác động tiêu cực và bảo vệ tài sản và người, ở hạ du các hồ chứa vừa và lớn.
Vì vậy, đề tài nghiên cứu của luận án: “Nghiên cứu đánh giá rủi ro lũ lụt vùng hạ du hồ chứa do xả lũ lớn, vỡ đập – Ứng dụng cho hồ chứa nước Ngàn Trươi, tỉnh Hà Tĩnh” là rất cần thiết, có tính thời sự, khoa học và thực tiễn.
